Zabytki

• Pałac Branickich

Zabytkowy pałac w Białymstoku, jedna z najlepiej zachowanych rezydencji magnackich epoki saskiej na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej w stylu późnobarokowym określany mianem „Wersalu Podlasia”, „Wersalem Północy”, a także „Polskim Wersalem”. Zaprojektowali go Tylman z Gameren, Jan Zygmunt Deybel, Jakub Fontana. Został zniszczony w 1944 roku, a odbudowywano go przez 14 lat (1946-1960). Pierwszym właścicielem był Piotr Wiesiołowski, a kolejnym, a zarazem ostatnim Jan Klemens Branicki. Mieści się tu również jeden z najlepszych uniwersytetów medycznych w Polsce. . Na Uniwersytecie funkcjonują trzy wydziały: Wydział Lekarski z Oddziałem Stomatologii i Oddziałem Nauczania w Języku Angielskim, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej oraz Wydział Nauk o Zdrowiu. Uczelnia ciągle poszerza swoją ofertę edukacyjną zgodnie z potrzebą rozwijających się dziedzin służby zdrowia oraz rynku pracy. Na uczelni studiuje obecnie około 4900 studentów na czternastu kierunkach studiów stacjonarnych i niestacjonarnych.

• Rynek Kościuszki

Reprezentacyjna promenada położona w centrum Białegostoku, ciągnąca się od placu Jana Pawła II, przechodząca w pierzeję południową z ul. Suraską natomiast pierzeja północna w ul. Lipową od skrzyżowania z ul. Spółdzielczą. Pierzeję zachodnią Rynku Kościuszki tworzą linię zabudowy budynków pomiędzy ul. Suraską, a ul. Lipową na wysokości ul. Spółdzielczej. Organizowane są tu większe koncerty i organizacje charytatywne. Odbywają się tu również Dni Młodzieży, Dni Białegostoku, Dni Jana oraz liczne targi. W święta Bożego Narodzenia wystawiany jest żłóbek z żywymi zwierzętami. Spacerując po Rynku można oglądać różne wystawy tematyczne.

• Stary Kościół Farny

Zespół świątynny w Białymstoku, złożony z dwóch połączonych ze sobą budynków kościelnych: starego (z pocz. XVII w.) oraz nowego (z pocz. XX w.). Bazylika stanowi główną świątynię archidiecezji białostockiej oraz parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Białymstoku. W „małym kościółku” są odprawiane krótkie msze dla dzieci, podczas których najmłodsi mogą aktywnie uczestniczyć w Eucharystii, zaś w drugim są normalne msze, a w święta organizują procesje oraz specjalne nabożeństwa.

• Cerkiew Św. Marii Magdaleny

Prawosławna cerkiew filialna. Należy do parafii katedralnej św. Mikołaja w Białymstoku, w dekanacie Białystok diecezji białostocko-gdańskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Użytkowana również przez białostocką parafię wojskową Świętych Piotra i Pawła. Jedna z najstarszych zachowanych do dnia dzisiejszego budowli sakralnych Białegostoku. Na skutek gwałtownej rozbudowy Białegostoku w wiekach XIX i XX, cerkiew aktualnie leży w centrum miasta na terenie parku Centralnego, u zbiegu ulic Krakowskiej, Grunwaldzkiej i Konstantego Kalinowskiego, w obrębie osiedla Centrum. Otaczający ją cmentarz już nie istnieje, a pamiątkami po nim jest kilka kamieni nagrobnych ustawionych po wewnętrznej stronie ogrodzenia okalającego budowlę.

• Ratusz

Budowla późnobarokowa usytuowana na Rynku Kościuszki w Białymstoku, zbudowana w latach 1745-1761 z wieżą zegarową z fundacji Jana Klemensa Branickiego według projektu Jana Henryka Klemma. Rozebrana w czasie II wojny światowej, zrekonstruowana w latach 1954-1958 według projektu architekt Krystyny Chojnackiej. Budynek nigdy nie był siedzibą władz miasta. Pierwotnie pełnił funkcje handlowe - mieściły się tu kramy, wnętrze ratusza było wykorzystywane jako hala targowa. W pobliżu stał budynek wagi miejskiej. Wieża była wykorzystywana przez strażaków, którzy obserwowali z niej teren miasta. Obecnie ratusz jest siedzibą Muzeum Podlaskiego (dział archeologii i galerii malarstwa polskiego). Patrząc z pewnej perspektywy możemy dostrzec że Ratusz się do nas uśmiecha.

• Pałacyk gościnny Branickich

Pałac zbudowany w połowie XVIII wieku (ok. roku 1771) w stylu barokowym, prawdopodobnie według projektu Jana Zygmunta Deybela. Znajduje się przy ul. Kilińskiego 6 w centrum miasta. Został spalony w 1944 r., odbudowany w 1950 na siedzibię Muzeum Ruchu Rewolucyjnego. Obecnie mieści się tam Urząd Stanu Cywilnego. Nazywany również: Pałacykiem Ślubów, Domem Koniuszego.

• Cekhauz

Barokowo-klasycystyczny budynek w centrum Białymstoku przy Rynku Kościuszki 4. Obecnie znajduje się Archiwum Państwowe naprzeciw którego jest umiejscowiony (od 2008 r.) pomnik marszałka Józefa Piłsudskiego. W lipcu 1944 r. Cekhauz zniszczono, po wojnie w latach 1953-1956 został odbudowany według projektu Zenona Filipczuka, nie oddając pierwotnego wyglądu w dużym stopniu. W nowym budynku mieściła się Pracownia Konserwacji Zabytków Architektonicznych i siedziba Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Od 1960 roku jest siedzibą Archiwum Państwowego.

• Sobór św. Mikołaja

Katedra diecezji białostocko-gdańskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego oraz siedziba białostockiej parafii św. Mikołaja (w dekanacie Białystok). Obiekt został wzniesiony w latach 1843-1846 na miejscu starszej świątyni unickiej powstałej najprawdopodobniej w I poł. XVIII w. W roku zakończenia prac budowlanych budynek poświęcił metropolita wileński i litewski Józef. Była to największa z prawosławnych świątyń Białegostoku. W dwudziestoleciu międzywojennym jedna z dwóch czynnych cerkwi w mieście. Od 1951 jest katedrą diecezji białostocko-gdańskiej. Od 1992 przechowywane są w niej relikwie św. Gabriela Zabłudowskiego. Budowla reprezentuje styl klasycystyczny, typowy dla architektury cerkiewnej Imperium Rosyjskiego II poł. XVIII w. i pierwszych dekad XIX w. Sobór mieści się w centrum Białegostoku przy ul. Lipowej 15.

• Domek Napoleona

Budynek dawnej komory celnej przy alei Jana Pawła II 62 w Białymstoku. Budynek jest małą klasycystyczną rotundą o kopulastym dachu, z portykiem i zwężającymi się ku górze ścianami. Zbudowano go w połowie XIX w., na krótko przed zniesieniem w 1851 r. granicy celnej. Legenda głosi, że w czasie wyprawy na Moskwę w 1812 r. w domku tym zatrzymał się Napoleon Bonaparte, rozstając się z Panią Walewską. W rzeczywistości Napoleon w Białymstoku nie był, a wyprawa na Moskwę, jak i śmierć cesarza w 1821 r. miały miejsce długo przed wybudowaniem białostockiej komory celnej.

• Pałac Rüdigerów

Zbudowany przez barona Aleksandra Krusensterna w połowie XIX w. w stylu neoklasycystycznym. W czasie II wojny światowej białostocka siedziba gauleitera Prus Ericha Kocha. Spalony w 1944 r., odbudowany w latach 1956-1957. Pałac znajduje się w dzielnicy Dojlidy, otoczony jest XIX-wiecznym parkiem. Obecnie mieści się tu Wyższa Szkoła Administracji Publicznej.

• Dworzec kolejowy

Główna stacja kolejowa posiadająca dworzec kolejowy w Białymstoku. Według kategoryzacji PKP dworzec ma kategorię B. Budynek dworca wybudowany podczas powstania linii warszawsko – petersburskiej w 1861 w stylu klasycystycznym. Pierwszy pociąg osobowy, przemierzający całą trasę z Warszawy do Petersburga, pojawił się w Białymstoku we wrześniu 1862 r. Zwiększająca się liczba przewozów pod koniec XIX w. sprawiła, że dworzec rozbudowano. Podczas I wojny światowej budynek został spalony przez wycofujące się wojska rosyjskie. Po zakończeniu działań wojennych dworzec odbudowano.

• Pałac Hasbacha

Rezydencja białostockiego fabrykanta Ervina Hasbacha, właściciela pobliskiej tkalni, przebranżowionej po I wojnie światowej na fabrykę dykty. Pałacyk znajduje się w dzielnicy Dojlidy, przy skrzyżowaniu ulic; ks. Stanisława Suchowolca, Dojlidy Fabryczne i Myśliwskiej. Rezydencja zbudowana została w latach 80. XIX w., rozbudowana w latach 1905-1907 w stylu neorenesansu francuskiego, niderlandzkiego i toskańskiego. Wewnątrz zachowane oryginalne piece i kominki. Nieopodal pałacyku znajdowały się zabudowania fabryki, w większości spalone przez Niemców w 1944 r. (willa pozostała nietknięta). Dzisiaj XIX-wieczne mury fabryki stojące naprzeciwko pałacu mieszczą Zakłady Przemysłu Sklejek. Sam pałac po odejściu Hasbachów w 1944 r. stał się siedzibą Ośrodka Szkolenia Kadr Politycznych. Później w pałacu mieszkali robotnicy z Fabryki Sklejek, parter zajmowała poczta i przedszkole. Obecnie w rezydencji znajduje się siedziba Wojewódzkiego i Białostockiego Oddziału WOPR, Białostockie Towarzystwo Naukowe, Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego, Państwowa Służba Ochrony Zabytków. Przy pałacu zlokalizowano również Pracownie Konserwacji Zabytków.

• Cmentarz Farny

Jedna z najstarszych białostockich nekropolii, założona w 1886 przez księdza dziekana Wilhelma Szwarca. W 1888 na wprost bramy głównej postawiono kaplicę cmentarną pod wezwaniem Chrystusa Zbawiciela.

• Kamienica Szturmanów

Zabytkowa kamienica w Białymstoku. Została wybudowana około 1900 roku. Należała do Szlomo i Dwejry Szturmanów. W okresie międzywojennym w budynku mieścił się białostocki oddział Polskiego Towarzystwa Handlowego SA. W czasie okupacji hitlerowskiej od 1942 budynek pełnił funkcję szpitala psychiatrycznego. Współcześnie siedziba Miejskiego Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej. W 1993 kamienicę wpisano do rejestru zabytków.

• Kamienica Ginzburga

Zabytkowa kamienica w Białymstoku, wybudowana przed 1906 rokiem. Mieści się na rogu ulic św. Rocha i Krakowskiej naprzeciwko kościoła św. Rocha. Należała do żydowskiego kupca Szeftela Ginzburga. W okresie międzywojennym Chinka Ginzburg, wdowa po Szeftelu, prowadziła w budynku Hotel Metropol, będący w rzeczywistości największym domem publicznym w Białymstoku. Funkcjonował on z przerwami, wynikającymi z interwencji policyjnych w latach 1922-1923. Ponadto w różnych okresach mieściły się tu kawiarnia, herbaciarnia oraz gabinet ginekologiczny prowadzony przez Karola Ginzburga, dziedzica budynku i syna Szeftela. Po wojnie kamienicę przeznaczono na cele mieszkalne.

• Kościół św. Wojciecha

Dawniej kościół ewangelicko-augsburski św. Jana Chrzciciela – świątynia rzymskokatolicka, która powstała w latach 1908–1912 w stylu neoromańskim, z czerwonej cegły, według projektu architekta Jana Wende z Łodzi. Kościół należy do Dekanatu Białystok – Śródmieście. Świątynia zbudowana została na planie krzyża greckiego. Prezbiterium jest zamknięte półkolem i ograniczone prostokątnymi zakrystiami. Kościół składa się z trzech naw, jest halowy. Dach dwuspadowy, pokryty blachą miedzianą. Budowla posiada również ośmioboczną wieżę z iglicą, kończącą się krzyżem na kuli. Ozdobą świątyni jest duży witraż wykonany w Wiedniu. Znajdują się tu także relikwie św. Wojciecha.

• Pałac Nowika

rezydencja białostockiego fabrykanta Chanona-Hersza Nowika, znajdująca się przy ulicy Lipowej 35. Wybudowana została ona w latach 1910-1912. Jest to eklektyczny pałac z charakterystyczną rotundą w narożniku. Wewnątrz zachowana oryginalna, secesyjna polichromia. Za pałacykiem znajdowały się trzy budynki gospodarcze (zachował się jeden) i ozdobny ogród (pozostało po nim jedynie kilka drzew). Obecnie siedzibę ma tu Wojskowa Komenda Uzupełnień w Białymstoku.

• Kościół św. Rocha

Kościół-Pomnik Odzyskania Niepodległości znajduje się na wzgórzu św. Rocha w Białymstoku, na miejscu kaplicy św. Rocha i katolickiego cmentarza z 1839 r. (miejsca profanacji dokonanej przez Rosjan podczas powstania styczniowego). Kościół na wzgórzu św. Rocha pełni w pejzażu Białegostoku rolę szczególną, ze względu na wyjątkową rangę artystyczną. Ma on szansę stać się pomnikiem historii, trwają przygotowania dokumentacji, która wraz z wnioskiem będzie przedstawiona do oceny prezydentowi Polski, który na wniosek ministra kultury nadaje obiektom ten status.

• Gmach Sądu Apelacyjnego

Zabytkowy budynek sądowy w Białymstoku, zbudowany w latach 1929-1933. Początkowo w budynku mieścił się Sąd Okręgowy. W okresie PRL gmach pełnił funkcję urzędu wojewódzkiego. W czasach stalinizmu podziemia budynku były wykorzystywane jako areszt NKWD. W 1990 utworzono w budynku Sąd Apelacyjny. Na fasadzie przywrócono godło państwowe, które zdjęli Sowieci w 1939 po zajęciu miasta. W 1993 wewnątrz budynku odsłonięto tablicę upamiętniającą ofiary faszyzmu i komunizmu.

• Budynek KW PZPR (dom Partii) 

Budynek projektu Stanisława Bukowskiego powstały w latach 1953–1954. Jest jednym z najlepiej zachowanych przykładów architektury socrealizmu w Polsce[1]. Obecnie w obiekcie tym mieszczą się dwa wydziały: Wydział Filologiczny i Wydział Historyczno-Socjologiczny Uniwersytetu w Białymstoku. We wnętrzu zachowane oryginalne klatki schodowe oraz aula ze zdobionymi drzwiami, balkonikami, drewnianymi mozaikami (kształt radzieckiej gwiazdy) i systemem nagłośnienia (wciąż działającym).

• Pomnik bohaterów Ziemi Białostockiej

Pomnik w Białymstoku w formie monumentu o wysokości około 22 m, umiejscowiony na terenie parku Centralnego, naprzeciwko Placu Uniwersyteckiego, upamiętniający poległych i pomordowanych za wolną Polskę mieszkańców Białostocczyzny. Pomnik Bohaterów Ziemi Białostockiej składa się z 9 strzelistych, wysokich na 17 metrów kolumn z betonu, złączonych ze sobą monumentalną miedzianą koroną drzew, gdzie umieszczono w niej niby w gnieździe orła z rozpostartymi skrzydłami. Pomnik odsłonięto 18 października 1975. Zaprojektowany został przez prof. B. Chmielewskiego i M. Zbichorskiego.